BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ

Một số biện pháp giúp học sinh lớp 4 nâng cao khả năng diễn đạt, hiểu đúng và sử dụng vị ngữ linh hoạt trong dạy học phần Luyện từ và câu.

 

1. Đặt vấn đề

     Trong chương trình Tiếng Việt lớp 4, phần Luyện từ và câu có vai trò quan trọng trong việc rèn luyện kỹ năng sử dụng ngôn ngữ cho học sinh. Đặc biệt, vị ngữ là thành phần chính giúp câu có nghĩa trọn vẹn, thể hiện hành động, trạng thái hoặc đặc điểm của chủ ngữ. Tuy nhiên, qua thực tế giảng dạy, nhiều học sinh gặp khó khăn trong việc nhận diện vị ngữ, phân biệt các kiểu vị ngữ và sử dụng đúng trong thực hành viết câu.

     Những khó khăn thường gặp bao gồm: học sinh dễ nhầm lẫn vị ngữ với chủ ngữ hoặc trạng ngữ, chưa biết cách mở rộng vị ngữ để làm câu văn sinh động hơn, và khả năng diễn đạt còn hạn chế. Những hạn chế này không chỉ ảnh hưởng đến môn Tiếng Việt mà còn tác động đến khả năng diễn đạt nói chung của học sinh trong học tập và giao tiếp hàng ngày.

     Từ thực trạng này, chuyên đề được xây dựng nhằm đề xuất một số biện pháp giúp học sinh lớp 4 nâng cao kỹ năng nhận diện, phân tích và sử dụng vị ngữ một cách linh hoạt. Các biện pháp này không chỉ giúp học sinh hiểu rõ về vị ngữ mà còn hỗ trợ phát triển kỹ năng viết câu hoàn chỉnh, diễn đạt ý tưởng rõ ràng và phong phú hơn.

2. Thực trạng của vấn đề

2.1. Thuận lợi

a) Đối với giáo viên

     Giáo viên có kinh nghiệm giảng dạy môn Tiếng Việt, đặc biệt là phần Luyện từ và câu.

     Được tiếp cận với nhiều phương pháp dạy học hiện đại, như dạy học theo hướng tích cực, sử dụng công nghệ hỗ trợ giảng dạy.

     Có nguồn tài liệu phong phú, gồm sách giáo khoa, tài liệu tham khảo và các công cụ trực quan giúp hỗ trợ học sinh học tập.

b) Đối với học sinh

     Học sinh đã có nền tảng cơ bản về câu và các thành phần câu từ những lớp trước.

     Nhiều em yêu thích học Tiếng Việt, có khả năng tiếp thu bài tốt.

     Có điều kiện học tập thuận lợi, được gia đình và nhà trường quan tâm, hỗ trợ.

2.2. Khó khăn

a) Đối với giáo viên

Một số phương pháp và hình thức tổ chức dạy học còn hơi mang tính truyền thống, chưa thực sự kích thích được tư duy sáng tạo của học sinh.

Việc thiết kế các hoạt động thực hành đa dạng đôi khi bị hạn chế do thời gian tiết học có giới hạn.

b) Đối với học sinh

     Một số học sinh chưa thực sự hứng thú với môn học, chưa chủ động tham gia vào các hoạt động trên lớp.

     Nhiều em gặp khó khăn trong việc nhận diện vị ngữ và phân biệt với các thành phần khác.

     Kỹ năng viết câu của học sinh còn hạn chế, câu văn đơn giản, chưa biết cách mở rộng vị ngữ để làm câu văn hay hơn.

     Tổng số học sinh khối 4 năm học 2024-2025 (77/ 37 nữ). Qua quá trình học tập hằng ngày và khảo sát đầu năm.

Cụ thể qua kết quả khảo sát đầu năm của khối 4

 

Lớp	Sĩ số học sinh	Số lượng hs diễn đạt tốt phần vị ngữ	Tỉ lệ %	Số lượng hs diễn đạt chưa tốt phần vị ngữ	Tỉ lệ %
Lớp 4/1	28	14	50	14	50
Lớp 4/2	28	15	53,6	13	46,4
Lớp 4/3	21	11	52,4	10	47,6

     Nhận thức được tầm quan trọng của việc dạy học phần Luyện từ và câu , đồng thời tháo gỡ những khó khăn, thực trạng nêu trên. Tập thể tổ khối 4 chúng tôi đã mạnh dạn nghiên cứu và xây dựng chuyên đề " Một số biện pháp giúp học sinh lớp 4 nâng cao khả năng diễn đạt, hiểu đúng và sử dụng vị ngữ linh hoạt trong dạy học phần Luyện từ và câu "

3. Yêu cầu cần phải thay đổi

Đổi mới phương pháp dạy học, tạo điều kiện để học sinh tham gia nhiều hơn vào quá trình học tập.

Tăng cường các hoạt động thực hành nhận diện và sử dụng vị ngữ trong nhiều ngữ cảnh khác nhau.

Xây dựng các bài tập ứng dụng để học sinh có thể vận dụng vị ngữ một cách linh hoạt trong giao tiếp và viết văn.

4. Chương trình

4.1. Môn Tiếng Việt: Cả năm 35 tuần x 7 tiết = 245 tiết

4.2. Cấu trúc các bài trong phần Luyện từ và câu của môn Tiếng Việt

Tuần	Chủ điểm	Bài
1	TUỔI NHỎ LÀM VIỆC NHỎ	Danh từ
2		Danh từ chung, danh từ riêng
		Luyện tập về danh từ
3		Động từ
4		Luyện tập về động từ
		Mở rộng vốn từ Đoàn kết
5	MẢNH GHÉP YÊU THƯƠNG	Luyện tập về động từ
6		Luyện tập về động từ
		Tính từ
7		Luyện tập về tính từ
8		Luyện tập về tính từ
		Mở rộng vốn từ Nhân hậu
9	ÔN TẬP GIỮA HỌC KÌ I	Danh từ; động từ; tính từ
10	NHỮNG NGƯỜI TÀI TRÍ	Luyện tập về tính từ
11		Luyện tập về danh từ, động từ, tính từ
		Từ điển
12		Biện pháp nhân hóa
13		Luyện tập về nhân hóa
		Mở rộng vốn từ Tài trí
14	NHỮNG ƯỚC MƠ XANH	Luyện tập về nhân hóa
15		Luyện tập về nhân hóa
		Luyện tập về nhân hóa
16		Luyện tập sử dụng từ ngữ
17		Luyện tập sử dụng từ ngữ
		Mở rộng vốn từ Ước mơ
18	ÔN TẬP CUỐI HỌC KÌ I	Danh từ; động từ; tính từ; nhân hóa
19	CUỘC SỐNG MẾN YÊU	Câu
20		Thành phần chính của câu
		Luyện tập về chủ ngữ
21		Luyện tập về chủ ngữ
22		Luyện tập về vị ngữ
		Mở rộng vốn từ Cái đẹp
23	VIỆT NAM QUÊ HƯƠNG EM	Luyện tập về vị ngữ
24		Luyện tập về thành phần chính của câu
		Câu chủ đề
25		Luyện tập về câu chủ đề
26		Dấu gạch ngang
		Mở rộng vốn từ Quê hương
27	ÔN TẬP GIỮA HỌC KÌ II	Câu chủ đề; thành phần chính của câu; dấu gạch ngang
28	THẾ GIỚI QUANH TA	Dấu ngoặc kép
29		Dấu ngoặc đơn
		Luyện tập về dấu câu
30		Trạng ngữ
31		Trạng ngữ chỉ thời gian, nơi chốn
		Mở rộng vốn từ Du lịch
32	VÒNG TAY THÂN ÁI	Trạng ngữ chỉ mục đích, nguyên nhân
33		Trạng ngữ chỉ phương tiện
		Luyện tập về trạng ngữ
34		Mở rộng vốn từ: Kết nối
35	ÔN TẬP CUỐI HỌC KÌ II	Thành phần chính của câu; trạng ngữ; dấu câu

Dưới đây là thống kê chi tiết số lượng bài trong phần "Luyện từ và câu":

Chủ điểm	Số tuần	Số bài
Tuổi nhỏ làm việc nhỏ	4	6
Mảnh ghép yêu thương	4	6
Ôn tập giữa học kì I	1	1
Những người tài trí	4	6
Những ước mơ xanh	4	6
Ôn tập cuối học kì I	1	1
Cuộc sống mến yêu	4	6
Việt nam quê hương em	4	6
Ôn tập giữa học kì II	1	1
Thế giới quanh ta	4	6
Vòng tay thân ái	4	6
Ôn tập cuối học kì II	1	1
Tổng cộng	35	52

• Có 35 tuần dạy học.
• Tổng số bài phần "Luyện từ và câu" là 52 bài.
• Các chủ điểm kéo dài 4 tuần, trừ các tuần ôn tập kéo dài 1 tuần.
• Trung bình mỗi tuần có 1,49 bài (~1-2 bài mỗi tuần).

5. Mục tiêu

Giúp học sinh hiểu rõ khái niệm, vai trò và các kiểu vị ngữ trong câu.

Học sinh biết cách sử dụng vị ngữ linh hoạt để làm phong phú câu văn.

Rèn luyện kỹ năng đặt câu, mở rộng vị ngữ để tăng tính biểu cảm, sinh động trong văn bản.

Giúp học sinh phát triển khả năng diễn đạt rõ ràng, mạch lạc và tự tin hơn khi viết bài hoặc giao tiếp.

6. Các biện pháp

Biện pháp 1: Sử dụng phương pháp trực quan và thực hành có hệ thống

Phương pháp trực quan giúp học sinh dễ dàng tiếp thu kiến thức thông qua hình ảnh, bảng biểu, sơ đồ tư duy và các hoạt động thực hành cụ thể.

a. Hệ thống hóa kiến thức bằng bảng biểu, sơ đồ tư duy

Giáo viên thiết kế sơ đồ tư duy để minh họa các loại vị ngữ phổ biến (vị ngữ động từ, vị ngữ tính từ, vị ngữ cụm danh từ...).

Ví dụ: Một sơ đồ tư duy với chủ đề "Vị ngữ" có các nhánh: "Vị ngữ là gì?", "Các loại vị ngữ", "Cách xác định vị ngữ trong câu".

Học sinh quan sát và ghi nhớ thông tin dễ dàng hơn so với việc học thuộc lý thuyết khô khan.

 b. Trò chơi học tập giúp củng cố kiến thức

Trò chơi “Tìm vị ngữ đúng”: Giáo viên đưa ra một câu chưa hoàn chỉnh và nhiều lựa chọn vị ngữ, yêu cầu học sinh chọn đáp án phù hợp.

Trò chơi “Ghép chủ ngữ với vị ngữ thích hợp”: Học sinh nhận được các thẻ từ có chủ ngữ và vị ngữ riêng lẻ, sau đó ghép thành câu hoàn chỉnh.

Ví dụ: Thẻ chủ ngữ “Cậu bé” có thể ghép với thẻ vị ngữ “đang chơi đùa trong sân” để tạo thành câu “Cậu bé đang chơi đùa trong sân.”

Sử dụng hình ảnh và tranh vẽ để đặt câu

Học sinh quan sát tranh và đặt câu mô tả với vị ngữ phù hợp.

Ví dụ: Tranh về một chú mèo đang chơi đùa, học sinh có thể đặt câu “Chú mèo đang chạy nhảy khắp sân nhà.”

Phương pháp này giúp học sinh hiểu rõ hơn về cách sử dụng vị ngữ để mô tả hành động, trạng thái của sự vật.

Sử dụng video minh họa

Giáo viên trình chiếu các video ngắn về các hoạt động hàng ngày, yêu cầu học sinh đặt câu mô tả với vị ngữ chính xác.

Học sinh không chỉ học ngữ pháp mà còn phát triển khả năng quan sát và mô tả sự vật, hiện tượng một cách linh hoạt.

Biện pháp 2: Áp dụng phương pháp học tập hợp tác và làm việc nhóm

Học tập hợp tác giúp học sinh tương tác, trao đổi kiến thức và hỗ trợ lẫn nhau trong quá trình học tập.

a. Chia nhóm nhỏ để cùng nhau thực hiện bài tập về vị ngữ

Giáo viên chia lớp thành các nhóm 3-4 học sinh, mỗi nhóm cùng nhau thảo luận và tìm vị ngữ trong các câu cho sẵn.

Học sinh học hỏi từ bạn bè, từ đó nắm vững kiến thức một cách tự nhiên hơn.

b. Hoạt động “Viết câu sáng tạo”

Mỗi nhóm được giao một câu đơn giản, sau đó mở rộng bằng cách thêm các vị ngữ đa dạng.

Ví dụ: Câu đơn giản “Con chim hót” có thể mở rộng thành “Con chim nhỏ hót véo von trên cành cây.”

Hoạt động này giúp học sinh rèn luyện tư duy sáng tạo và khả năng sử dụng từ ngữ linh hoạt.

c. Trao đổi và chỉnh sửa bài viết của nhau

Học sinh viết các câu văn có sử dụng vị ngữ, sau đó trao đổi bài viết với bạn để sửa lỗi và bổ sung ý tưởng.

Giáo viên khuyến khích học sinh nhận xét bài viết của bạn theo tiêu chí: vị ngữ đã đầy đủ chưa? Có thể thay thế vị ngữ nào để câu văn sinh động hơn không?

d. Thi đua nhóm với các thử thách về vị ngữ

Giáo viên tổ chức cuộc thi xem nhóm nào có thể mở rộng câu với vị ngữ phong phú nhất.

Nhóm chiến thắng sẽ nhận phần thưởng nhỏ để khuyến khích tinh thần học tập.

Biện pháp 3: Gắn kết nội dung bài học với thực tế cuộc sống

Liên hệ thực tế giúp học sinh hiểu rõ hơn về vị ngữ và biết cách áp dụng vào giao tiếp, viết văn hàng ngày.

a. Khuyến khích học sinh sử dụng vị ngữ trong giao tiếp hàng ngày

Giáo viên yêu cầu học sinh kể về hoạt động của mình trong ngày bằng cách sử dụng câu có vị ngữ đa dạng.

Ví dụ: Thay vì nói “Em ăn cơm”, học sinh có thể diễn đạt phong phú hơn như “Em ăn cơm rất ngon cùng gia đình vào buổi tối.”

b. Viết nhật ký với các câu văn có vị ngữ phong phú

Học sinh thực hành viết nhật ký hoặc đoạn văn ngắn với yêu cầu sử dụng nhiều kiểu vị ngữ khác nhau.

Ví dụ: “Sáng sớm, mặt trời tỏa nắng ấm áp, dòng sông lặng lẽ trôi, chim chóc ríu rít hót vang.”

c. Hoạt động kể chuyện theo tranh

Giáo viên cung cấp một bộ tranh minh họa về một câu chuyện, yêu cầu học sinh kể lại câu chuyện bằng cách sử dụng câu có vị ngữ phù hợp.

Ví dụ: Bức tranh vẽ một người bạn giúp đỡ cụ già qua đường, học sinh có thể đặt câu: “Bạn nhỏ đang nắm tay cụ già, nhẹ nhàng dẫn cụ sang đường an toàn.”

d. Làm báo tường hoặc sáng tác truyện ngắn

Học sinh được khuyến khích viết một bài báo tường hoặc một câu chuyện ngắn với yêu cầu sử dụng vị ngữ phong phú.

Hoạt động này giúp học sinh rèn luyện kỹ năng viết và vận dụng kiến thức về vị ngữ vào thực tế.

7. Kết quả

Sau khi áp dụng các biện pháp trên, học sinh đã có những tiến bộ rõ rệt trong nhận diện và sử dụng vị ngữ.

Học sinh có thể xác định đúng vị ngữ trong câu với độ chính xác cao hơn.

Khả năng đặt câu có vị ngữ phong phú, rõ ràng và diễn đạt ý tưởng tốt hơn.

Tỷ lệ học sinh sử dụng vị ngữ đúng trong các bài kiểm tra và bài viết đã tăng lên đáng kể.

Các em trở nên tự tin hơn khi diễn đạt bằng lời nói và viết văn, áp dụng tốt vị ngữ trong giao tiếp hàng ngày.

Sự hứng thú với môn học Tiếng Việt được nâng cao, học sinh chủ động tham gia các hoạt động thực hành trên lớp.

Kết quả cụ thể tính đến thời điểm triển khai chuyên đề

Lớp	Sĩ số học sinh	Số lượng hs diễn đạt tốt phần vị ngữ	Tỉ lệ %	Số lượng hs diễn đạt chưa tốt phần vị ngữ	Tỉ lệ %
Lớp 4/1	28	23	82,1	5	17,9
Lớp 4/2	28	22	78,6	6	21,4
Lớp 4/3	21	17	80,2	4	19,8

     8. Bài học kinh nghiệm

• Đối với giáo viên:

     Cần linh hoạt trong việc lựa chọn phương pháp giảng dạy để phù hợp với đối tượng học sinh.

     Sử dụng các công cụ hỗ trợ như tranh ảnh, video minh họa để giúp học sinh tiếp thu bài nhanh hơn.

     Tạo nhiều cơ hội cho học sinh thực hành thông qua các hoạt động nhóm, trò chơi học tập.

• Đối với học sinh:

     Học sinh cần chủ động hơn trong việc học, tích cực tham gia vào các hoạt động trên lớp.

     Tập thói quen quan sát, ghi nhớ và ứng dụng vị ngữ vào các tình huống thực tế để nâng cao khả năng sử dụng.

• Về tổ chức lớp học:

     Lớp học cần được tổ chức linh hoạt, không gò bó theo khuôn mẫu cứng nhắc.

     Giáo viên khuyến khích học sinh mạnh dạn chia sẻ ý kiến, giúp các em phát triển kỹ năng diễn đạt tự nhiên.

• Về đánh giá học sinh:

Đánh giá không chỉ dựa vào bài kiểm tra mà cần thông qua quan sát hoạt động của học sinh trong lớp học.

Cần có các bài tập thực hành đa dạng để kiểm tra mức độ vận dụng của học sinh.

9. Kết luận

     Việc nâng cao khả năng sử dụng vị ngữ cho học sinh lớp 4 không chỉ giúp các em viết câu hay hơn mà còn cải thiện khả năng diễn đạt nói chung. Chuyên đề này đã đề xuất những biện pháp thiết thực nhằm giúp học sinh sử dụng vị ngữ linh hoạt hơn, từ đó nâng cao chất lượng học tập môn Tiếng Việt.

     Qua quá trình thực hiện, các biện pháp đã chứng minh tính hiệu quả trong việc giúp học sinh nâng cao kỹ năng ngôn ngữ và phát triển tư duy sáng tạo. Để duy trì kết quả đạt được, giáo viên cần tiếp tục đổi mới phương pháp giảng dạy, tạo môi trường học tập tích cực và giúp học sinh vận dụng linh hoạt vị ngữ vào thực tế đời sống.

                                                                                                                                                                                                                                                                         Người viết

                                                                                                                                                                                                                                                                             Tập thể khối 4

MỘT SỐ HÌNH ẢNH SINH HOẠT CHUYÊN ĐỀ

Thầy Lý Quốc Kiệt - Tổ trưởng tổ khối 4 triển khai chuyên đề

Tập thể GV dự giờ tiết Tiếng Việt do thầy Lưu Bá Quí dạy minh hoạ

HS thảo luận nhóm sôi nổi

Cô Nguyễn Thị Lệ Xuân - Phó hiệu trưởng  và Thầy Dương Tâm - Phó chủ tịch công đoàn tặng quà chúc mừng khối 4 đã hoàn thành chuyên đề thành công rực rỡ